Sobótka
Rezerwat Będkowice u podnóża Ślęży – Pomnik Historii

Badania archeologiczne ujawniły, że kultowa rola Ślęży sięga czasów starożytnych. Zachowane na szczytach gór Ślęży, Raduni i Wieżycy kręgi kamienne ułożone z miejscowych głazów interpretowane są jako ogrodzenie miejsc świętych, w obrębie których odbywały się z udziałem większej liczby osób praktyki religijne. Archeolodzy datują te urządzenia na XIII-V w. p.n.e. Oddawano tam cześć bóstwu słonecznemu oraz innym zjawiskom przyrody, np. drzewom, źródłom. Rzeźby granitowe: niedźwiedź, fragment postaci ludzkiej z rybą, figura mnicha, dolna część postaci ludzkiej, tzw. grzyb i wyryte na nich oraz na skałach zboczy góry Ślęży znaki ukośnego krzyża są symbolami kultu Słońca, uprawianego przez prasłowiańskie ludy. Niektórzy uczeni podobnie interpretując znaczenie zabytków ślężańskich datują je na okres 400 lat p.n.e., łącząc je z wpływami celtyckimi. Rzeźby na Ślęży w XIII w. użyte zostały wtórnie do wytyczenia granic włości powstałego w 1 poł. XII w. na górze klasztoru kanoników regularnych. Dokument Księcia Henryka Brodatego z 1209 r. przy opisie dóbr tego opactwa wymienia jako jeden z punktów granicznych Kamień Piotrowy („lapis Petri” – tzw. panna z rybą).

Klasztor pod wezwaniem Panny Marii założony w latach 1121-1138 na Ślęży przez Piotra Włostowica w drugiej połowie XII w. został przeniesiony do Górki, a następnie po wybudowaniu nowej siedziby, na Piasek we Wrocławiu. Opactwo zachowało nadal nadane przy fundacji dobra, m.in. pół góry Ślęży wraz z otaczającymi je wsiami Strzegomianami, Wirami, Strzelcami Świdnickimi, Chwałkowem, Białą, Mysłakowem, zaginionym dziś Winem oraz położoną u stóp góry Sobótką z targiem. Współgospodarzem góry Ślęży w średniowieczu był książę.

W XIII w. na szczycie Ślęży istniał gród książęcy; w 1242 r. i 1247 r. wymieniony jest w źródłach historycznych rezydujący tam wówczas kasztelan Przedbor. Wzniesiony w XIV w., na miejscu grodu zamek murowany uległ zniszczeniu w 1428 r. podczas wojen husyckich.

U podnóża góry Ślęży, w pobliżu wsi Będkowice (230 m n.p.m.), około 0,70 km na północny zachód (od wsi) tuż przy szosie do Sobótki, na skraju lasu znajduje się zespół osadniczy z VIII-XI w. Obejmuje on ruinę grodu (grodzisko), cmentarzyska kurhanowe, kultowy krąg kamienny, średniowieczny staw oraz osadę funkcjonującą do XIII w. Zespół osadniczy zajmuje powierzchnię około 50 ha, jest jedynym na Śląsku i w Europie Środkowej tak dobrze zachowany i eksponowany w krajobrazie naturalnym.

Gród zbudowano na krawędzi wysoczyzny na planie owalu, o wymiarach 65 x 75 m, otoczony wałem. Na odcinku zachodnim dobudowano drugie pasmo wału, licowane brukiem kamiennym, które przedzielała sucha fosa. Wewnętrzne lico wału zostało zniszczone pożarem. Zbudowane było z drewnianych belek, gliny i pojedynczych kamieni, w konstrukcji rusztowej. Lico zewnętrzne wału stanowił płaszcz gliniany. Podstawę wału dodatkowo wzmocniono brukiem kamiennym. Do grodu prowadziło wejście od strony wschodniej. Zabudowa we wnętrzu grodu rozmieszczona była dookolnie przy wale. Składała się z domostw naziemnych i częściowo zagłębionych w ziemię jam gospodarczych. Gród pierwotnie dwuczłonowy otoczony był suchą fosą, funkcjonował w VIII-XI w. Został zniszczony pożarem. Ludność zamieszkująca gród i przyległą osadę o charakterze rolniczym należała do plemienia Ślężan. Zmarłych chowała w kurhanach, położonych w odległości 400-800 m na południowy zachód od grodu. Kurhany zachowały się w postaci stożkowatych kopców, z wystającymi na powierzchni niekiedy kamieniami. W czasie badań archeologicznych stwierdzono, że w miejscu przyszłej mogiły teren był dokładnie oczyszczony z humusu, następnie wznoszono rodzaj czworobocznej skrzyni kamiennej obudowanej u podstawy belkami drewnianymi łączonymi na zrąb, interpretowane jako „dom zmarłego na życie pośmiertne”. Kremacji ciała zmarłego dokonywano na stosie, a przepalone szczątki przenoszono i składano w urnie u podstawy lub na powierzchni skrzyni kamiennej, przysypywano gliną. Nie wyklucza się, że w kilku przypadkach spalenie nastąpiło w miejscu sypania mogiły.

Pod nasypami ziemnymi kopców, na ich powierzchni i u podstawy stawiano naczynia gliniane z jadłem i napitkiem dla zmarłych. Niektóre kurhany zaopatrzone były w kamienne stelle, które wskazywały być może na ważniejszą pozycję społeczną pochowanych w nich osób.

Wieś Będkowice wymieniona jest w źródłach historycznych w 1209 r. jako własność książęca, a granicę rozpoczynała wielka lipa rosnąca między wsią Strzegomiany a Będkowice.

Wyznakowanym szlakiem archeologicznym „czerwonego misia”, pięknym duktem leśnym ponad Strzegomianami dochodzimy w czasie 60 minut do Sobótki, prastarej osady targowej poświadczonej już w 1148 r., zwanej wówczas Sobotą od miejscowych targów odbywających się w tym dniu.

W sezonie letnim, w ustalonym terminie, odbywa się historyczna rekonstrukcja „życia w grodzie Ślężan” we współpracy z Drużyną ŚLĘG.

Wspomniany zespół zabytków archeologicznych wpisany jest do Rejestru Zabytków, podlega ochronie prawnej, wyłączony jest z zainwestowania. Zlokalizowany w całości w obszarze lasów Nadleśnictwa Miękinia.

Do zobaczenia na szlaku.